چرا امامان کنیز و غلام داشتند ؟!!

چرا برده‌داری در اسلام حرام نگردیده است؟چرا در اسلام برده داری و کنیزداری ممنوع نشد؟نگاه اسلام به برده داری چیست ؟ چرا امامان کنیز و غلام داشتند ؟

الف-با توجه به نفی برده داری در اسلام چرا امامان کنیز و غلام داشتند؟

ب-آیا این کنیزان و غلامان حقوقی نیز داشته اند 

با سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات شما و سپاس از ارتباط تان با مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
دوست بزرگوار به چند نکته توجه فرمائید:
۱- اگر چه اسلام برده داری را ابداع نکرده است. لکن در آن عصری که بردگی با تار و پود جوامع بشر آمیخته بود، اسلام به عنوان یک دین واقع گرا و اصلاح گر در ابتدا این حقیقت را به عنوان یک امری که وجود دارد به صورت مشروط پذیرفت و در عین حال با بیان یک سلسله دستورها در جهت رهایی بردگان قدم برداشت. در واقع اسلام در راه آزادی بردگان پیش قدم شد. اما این به معنای نفی برده داری در اسلام نمی باشد. یعنی دین اسلام به جهت رعایت برخی مصالح ضروری به یکباره و به صورت انقلابی در جهت رهایی بردگان گام بر نداشت، بلکه با وضع محدودیتها و حریم ها در نوع مواجهه با آنها در ابتدا بر رعایت حقوق بردگان و کنیزان تاکید نمود و سپس مسیر تدریجی برچیده شدن برده داری را تدوین نمود .علامه طباطبایی در این خصوص می گوید: “اسلام تا می توانست از جامعه های غیر اسلامی (= کافران حربی) گروهی را به شکل اسیر جنگی می گرفت و در جامعه حق و عدالت وارد می ساخت و به تعلیم و تربیتشان می پرداخت، سپس از راه های مختلف به تدریج آنان را آزاد ساخته و جزء جامعه اسلامی می نمود”.(۱)ائمه اطهار (ع) نیز به عنوان بخشی از جامعه آن روز از یک سو برای ارائه الگوی عملی و کاربردی در نحوه مواجهه با بردگان و از سوی دیگر استفاده از این فرصت در جهت تربیت افراد شایسته و مبلغان و مروجان حقیقی فرهنگ اهل بیت به صورت مکرر با خریداری و تربیت و آزاد سازی بردگان در همین جهت قدم بر می داشتند؛ رفتار و سیره اهل بیت (ع) در باره بردگان, از درخشان ترین فضایل اسلام در برخود با زیر دستان می باشد. همین رفتار شایسته, سبب شده بود غلامان و کنیزانِ ائمه, از آزادی خود خوشحال نشوند و تقاضا کنند برای همیشه غلام آن بزرگواران باقی بمانند. اکثر بردگان در خانه اهل بیت با معارف دینی و احکام الهی آشنا می شدند و از محضر آنان استفاده های علمی و عملی بسیاری می نمودند. پس از آزادی, انسان هایی نمونه , مؤمن و حقیقت جو بودند; بسیاری از آنان به خاطر عشق به مولای خود, به درجه رفیع شهادت رسیدند که ذکر حکایات آن ها سبب طولانی شدن مطلب خواهد شد. (۲)

۲- همانطور که بیان شد اسلام برای نحوه معاشرت با بردگان قوانین و ضوابطی تعیین نمود، که بسیاری از این ضوابط و احکام در جهت رعایت حقوق بردگان و کنیزان بود مثلا پیامبر(ص) فرمود:”کسی که برادرش زیردست او است، باید از آنچه می خورد، به او بخوراند و از آن چه می پوشد، به او بپوشاند و زیادتر از توانایی به او تکلیف نکند.”(۳) اسلام ضمن این که با برنامه حساب شده ای آنان را به سوی آزادی و ازادگی سوق می دهد، برای آنان شخصیت قایل است. تا آن جاکه از نظر شخصیت انسانی، هیچ تفاوتی میان بردگان و افراد آزاد نمی گذارد و معیار ارزش را تقوا قرار می‌دهد.(۴) بدین منظور به بردگان اجازه می دهد که همه نوع پست های مهم اجتماعی را عهده دار شوند تا آن جا که بردگان می توانند مقام مهم قضاوت را بر عهده بگیرند.(۵)

۳- در مورد مسائل خانوادگی نیز اسلام برای بردگان و کنیزان ضوابط و حریمی مشخص نمود، مثلا در مورد ضوابط داشتن رابطه جنسی مالک با کنیزش، اگر چه اجمالا آن را حلال اعلام می نماید (۶) لکن در احکام دینی برای چنین رابطه ای ضوابط معینی را بیان نموده است:
۱- مالک، کنیزش را به ازدواج شخص دیگر در نیاورده باشد.
۲- مالک، کنیز را به دیگرى نداده باشد.
۳- اگر کنیز با شخصِ دیگرى ازدواج کرده باشد یا او را به دیگرى بخشیده باشند، پس از سپرى شدن مدّت زمان عده‏ طلاق با شوهرش یا تمام شدنِ زمان بخشش، و یا در صورت باردار شدن پس از به دنیا آمدن آن فرزند مجدداً کنیز بر مالکش حلال مى‏شود.
۴- کنیز در حالِ گذراندن ایّام عدّه (عدّه‏ طلاق از شوهر قبلى‏اش) یا ایام استبرا (در آن جا که محلّل واقع شده)، نباشد.
۵- قبلًا پدر مالک کنیز با کنیز، نزدیکى نکرده باشد.
۶- کنیز، بین چند صاحب مشترک نباشد.
۷- قبلًا فرزند مالک و صاحب کنیز با او نزدیکى نکرده باشد.
۸- کنیز با مولایش قرارداد نبسته باشد که پول خود را بدهد تا آزاد شود (در اصطلاح مُکاتَب نباشد).
۹- کنیز، کاملًا تحت تصرّف مالک باشد. (۷)

با توجه به مجموع نکات بیان شده مشخص می گردد که بردگان و کنیزان نیز از حقوق اجتماعی و خانوادگی خاصی برخوردار بودند، اما در خصوص مساله بارداری کنیز و فروش آن در حال بارداری که تصریح فرمودید، باید توجه داشت که اگر کنیز در اختیار مالک خود بوده و از او باردار شده باشد «ام ولد» بوده و مادر فرزند مالک محسوب می شود و دیگر مالک حق فروش آن را ندارد و پس از تولد فرزند خود به خود آزاد می گردد، اما اگر کنیز به لحاظ جنسی در اختیار مالک نبوده و مثلا مالک کنیز خود را به ازدواج غلام دیگری در آورده و از دیگری باردار شده است، فروش آن مانعی ندارد. ولی همانطور که در موارد بالا اشاره شد به لحاظ رعایت حقوق خانوادگی تا زمان تولد فرزند و سپری شدن عده او، فرد دیگری جز همسر او حق ارتباط با او را ندارد.

پی نوشت ها:
۱. ماهنامه پاسدار اسلام، ش ۲۲، ‌ص ۱۳.
۲. علامه مجلسی، بحارالانوار، الوفاء بیروت، ۱۴۰۴ق، ج ۴۲، ص ۱۳۵.
۳. بحارالانوار، همان، ج ۷۱، ص ۱۴۱ و ۱۴۲.
۴. حجرات (۴۹) آیه ۱۳.
۵. آیت الله مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۷۴ ش، ج ۲۱، ص ۴۲۰.
۶. مؤمنون(۲۳) آیه ۶.
۷. نجفى، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‏، دار إحیاء التراث العربی‏، بیروت- لبنان‏، بی تا، ج ۳۰، ص ۲۸۴- ۲۹۲.
موفق باشید.