نکات مهم تغذیهای در دوران شیمی درمانی
روش شیمی درمانی تأثیرات جدی و قابلتوجهی را بر دستگاه گوارش خواهد داشت. عوارضی مانند اسهال، استفراغ، نفخ و یبوست از جمله ناراحتکنندهترین عوارض شیمی درمانی اند و نتیجه همهی آنها چیزی نیست جز بیاشتهایی، لاغری و در نتیجه تهدید سلامتی؛ اما خوشبختانه روشهایی وجود دارد که با کمک آنها میتواند این عوارض ها را به حداقل رساند.
سرطان بیماری سختی است که در کنار تمام مشکلاتش، شیوههای درمانی مختلف هم عوارض خاصی برای بیمار ایجاد میکند. خشکی دهان، بیاشتهایی، تهوع، استفراغ، یبوست و اسهال نمونهای از این مشکلات است، اما نکته مهمی که باید به آن توجه شود، نقش تغذیه در کاهش این عوارض است.
میترا زراتی، متخصص تغذیه ضمن تاکید بر این که تغذیه و رژیم درمانی نقش موثری در پیشگیری از عوارض ناشی از روشهای درمانی سرطان ایفا میکند، در اینباره توضیح میدهد: تغذیه نه تنها میتواند از ایجاد این مشکلات پیشگیری کند، بلکه تا حدی برای کاهش شدت آنها نیز موثر است.
نقش تغذیه در ابتلا به بیماریهای مختلف و مخصوصاً بیماریهای مزمنی مانند دیابت، چربی خون، پوکی استخوان و البته انواع سرطانها که امروزه درصد قابلتوجهی از جامعه ما را نیز درگیر کردهاند بر هیچکس پوشیده نیست؛ اما خوشبختانه تغذیه و رژیم غذایی مصرفی ما در بهبود این بیماریها و خلاصی از آنها هم به کمک ما میآیند و ما فقط باید بدانیم که چگونه از آن کمک بگیریم. پس اگر خدای ناکرده شما یک بیمار تحت درمان با شیمی درمانی هستید و یا در نزدیکان خود فردی مبتلا به این بیماری را دارید قطعاً میدانید که درمان با روش شیمی درمانی تأثیرات جدی و قابلتوجهی را بر دستگاه گوارش خواهد داشت. عوارضی مانند اسهال، استفراغ، نفخ و یبوست از جمله ناراحتکنندهترین عوارض شیمی درمانی اند و نتیجه همهی آنها چیزی نیست جز بیاشتهایی، لاغری و در نتیجه تهدید سلامتی؛ اما خوشبختانه روشهایی وجود دارد که با کمک آنها میتواند این عوارض ها را به حداقل رساند.
نکات بسیار مهم در تغذیه بیماران در دوران شیمی درمانی
حجمهای کوچک غذا را مصرف کنید
ما خیلی جاها از اهمیت مصرف غذاها در حجمهای کوچک به شما گفتهایم؛ اما به جرات میتوان گفت که ارزشمندترین و مهمترین اهمیت آن در دوران شیمی درمانی است. حجمهای غذایی باید کوچک ولی در دفعات مکرر باشد. گوشتها، سبزیجات پختهشده و غلات کامل میتوانند انتخاب خوبی باشند. شاید شما فکر کنید بیمار در این شرایط نیاز به غذاهای پرکالری و روغنی دارد؛ اما این کاملا غلط است و مصرف غذاهای پرچرب و پر فیبر مثل میوه و سبزیتازه باعث تأخیر در تخلیه معدی و در نتیجه بدتر شدن نفخ و تهوع و استفراغ خواهد شد.
میانوعده های سبک را انتخاب کنید
شیمی درمانی معمولاً افراد را ضعیف و کم انرژی میکند. به طوری که فرد همواره احساس خستگی و بیحالی دارد. هرگز نگذارید که این خستگی مانع غذا خوردن بیمار شود. از میانوعدههای سبک و پر انرژی استفاده کنید و فراموش نکنید مهمترین هدف در تغذیه بیمار تامین انرژی او است. آجیل و مغزها، پاپ کورن ساده، پنیر و کراکرهای گندمی، کره بادامزمینی و نان تست گندم، ماست، موز، انواع توتها و بستنیها همگی میتوانند انتخابهای خوبی برای میانوعده باشند.
تغییر مزاج بیمار را در نظر بگیرید
در این دوران معمولاً مزاج فرد تغییر میکند و بسیار میبینم که غذایی که فرد به آن علاقه شدید داشته کاملا برای او منفور میشود. تغییر مزاج چیزی است که باید در انتخاب غذاها به آن کاملا توجه داشت. خیلی وقتها اختلالات چشایی و تغییرات احساس چشایی فرد به طعمها دلیل این تنفر غذایی است که البته عارضهی معمول شیمی درمانی در نظر گرفته میشود.
زمانی که بیاشتهایی مشکل اصلی بیمار شماست
در زمان بیاشتهایی هدف اصلی رساندن کالری کافی به بیمار است. معمولاً در این دوران تنفرهای غذایی بیمار علت اصلی این بیاشتهاییاند و یکی از شایعترین آنها تنفر به گوشت قرمز است که منبع مهمی از کالری و پروتئین میباشد. در این شرایط لازم است کالری و پروتئین بیمار از طریق مصرف سایر منابع پروتئینی مانند تخممرغ، گوشت مرغ، ماهی، لبنیات کم چرب و حبوبات کاملا پختهشده تامین شود.
تحرک و فعالیت
تحرک بیمار نقش مهمی در وضعیت گوارشی او دارد. درست است که این بیماران معمولاً دارای احساس ضعف و خستگی هستند اما راه رفتن آرام حتی برای ۱۰ دقیقه در بهبود گوارش فرد بسیار کمککننده خواهد بود. فراموش نکنید دراز کشیدن بعد از مصرف غذا خیلی وقتها باعث برگشت اسید معده شده و وضعیت تهوع و استفراغ فرد را بدتر میکند. به همین خاطر توصیه میشود که فرد بعد از مصرف غذا حداقل برای ۳۰ دقیقه بنشیند و یا نهایتاً در زاویه ۴۵ درجه استراحت کند.
نوشیدن آب و هیدراته بودن
همان طور که گفتیم شیمی درمانی با تغییر احساس چشایی و بی میلی فرد نیز تغذیه را برای فرد مشکل تر میکند. متأسفانه یکی از مهمترین این تغییرات بی میلی به مصرف آب است و این خود میتواند مشکلی بزرگ به اندازه تمام مشکلات دیگر موجود در شیمی درمانی باشد. اگر نوشیدن آب برای بیمار شما هم به یکی مشکل و تنفر تبدیل شده بد نیست نوشیدنیهای طعمدار و مخصوصاً آب و آب لیمو را امتحان کنید.
ما خیلی جاها از اهمیت مصرف غذاها در حجمهای کوچک به شما گفتهایم؛ اما به جرات میتوان گفت که ارزشمندترین و مهمترین اهمیت آن در دوران شیمی درمانی است. حجمهای غذایی باید کوچک ولی در دفعات مکرر باشد
آب میوهها هم میتوانند انتخاب مناسبی باشند اما انواع طبیعی آنها. آب میوههای صنعتی و نوشابههای حاوی قندهای مصنوعی مخصوصاً در زمانی که فرد از عارضهی اسهال شیمی درمانی رنج میبرد میتوانند شرایط را بدتر کنند. از طرفی فراموش نکنید مصرف آب در حال غذا خوردن و با شکم پر اصلاً توصیه نمیشود و احتمال تهوع و استفراغ فرد را نیز افزایش میدهد.
مبارزه با یبوست
دورههای متناوب یبوست و اسهال از عوارض شایع شیمی درمانی است. همان طور که گفتیم در صورتی که فرد مبتلا به تهوع و استفراغ هم باشد مصرف میوهها و سبزیها در حجم بالا توصیه نمیشود. در این شرایط تنها راه رفتن و فعالیت است که میتواند درمان یبوست باشد. تنها ۲۰ دقیقه راه رفتن حتی آرام میتواند درمان این وضعیت باشد؛ اما در صورتی که تهوع و استفراغ فرد شدید نیست مصرف حجمهای کوچک از میوههای پختهشده میتواند کمک کننده باشد.
در انتخاب لبنیات دقت کنید
خیلی وقتها میبینیم که دوستداران شیر و لبنیات در طی دوران شیمی درمانی با مصرف حتی مقدار کمی از آن دچار اسهال و علائم گوارشی جدی میشوند. علت آن ابتلا به وضعیت لاکتاز دفیشنسی یا همان عدم تحمل لاکتوز در نتیجهی شیمی درمانی است. بهتر است در این دوران از مصرف شیر و لبنیات خودداری شود. البته فراموش نکنید که در صورتی که فرد مرحلهی اسهال و استفراغ شدید بعد از شیمی درمانی را گذرانده و در حال حاضر در وضعیت آرام به سر میبرد، ماست پرچرب و البته پاستوریزه در مقادیر کوچک میتواند یک انتخاب پرکالری مناسب برای فرد باشد.
زنجبیل را به غذاها اضافه کنید
مطالعات اخیر نشان دادهاند که زنجبیل در کاهش تهوع ناشی از شیمی درمانی نیز بسیار تأثیرگذار است. حتی تأثیرگذارتر از خیلی داروهای درمانی. بد نیست آن را به غذای بیمار اضافه کنید تا تأثیر واقعی آن را ببینید. برای این منظور کافی است تنها یک هشتم قاشق چایخوری زنجبیل را به غذا و یا چای اضافه کنید.
مکملها را هم فراموش نکنید
اگرچه دریافت ویتامینها و مواد معدنی از مواد غذایی طبیعی همواره ارزشمندتر از دریافت مکملها است اما برای بیماران تحت درمان با شیمی درمانی که تمایل زیادی هم به غذا خوردن ندارند دریافت مکملها معمولاً ضروری خواهد بود. در انتخاب یک مولتیویتامین به محتوای ویتامین D، ویتامینهای B، آهن، اسیدفولیک، کلسیم و زینک آن توجه ویژه داشته باشید. مکملهای حاوی سلنیوم، ویتامین E و ویتامین C همچنین نقش مهمی در سمزدایی بدن و کاهش عوارض شیمی درمانی بر عهده دارند. البته در خصوص مصرف این مکملها در زمان شیمی درمانی حتماً نحوه و مقدار مصرف آن را حتماً از پزشک معالج و یا رژیم درمان خود بپرسید زیرا خیلی از داروها و مکملهایی که شما مصرف آنها را بدون ضرر تصور میکنید با داروهای شیمی درمانی دارای تداخل دارویی هستند.
منیع : تبیان – الهه گودرزی